Naslovna fotografija: Kadar iz dokumentarnog filma “Stanarsko pravo”
U utorak, 19.4., u kinu Tuškanac, od 19 i 21 sat na još jednom Kratkom utorku, nakon više od trideset godina u Zagrebu će se moći vidjeti filmovi slavne Sarajevske škole dokumentarnog filma. Riječ je o kratkim dokumentarnim filmovima iz produkcije Sutjeska filma, snimljenim 60-ih i 70-ih godina prošlog stoljeća, koji su u to vrijeme bili nevjerojatno uspješni na svjetskim festivalima, pogotovo onom u Oberhausenu, da bi zatim pali u zaborav, i prije sedam godina bili ponovo otkriveni na senzacionalno primljenoj retrospektivi istog festivala.
Danas nepostojeća producentska kuća Sutjeska film producirala je filmove tiše i osjetljivije od tada prevladavajućeg crnog vala, ali ne manje kritičke angažirane, ironične i obojene crnim humorom. Kratki utorak prikazat će ukupno četrnaest ostvarenja u dva programa – sve s 35-milimetarskih kopija – koje će predstaviti jedan od najznačajnijih redatelja škole, Vlatko Filipović.
Program predstavlja skraćenu verziju onog koji je 2009. prikazan na festivalu u Oberhausenu (a potom i diljem Europe – u Ljubljani, Sarajevu, Winterthuru, Solunu…), koji su nakon intenzivnog istraživanja po bosanskim filmskim arhivima sastavili voditelj arhiva oberhausenškog festivala Carsten Spicher i kustosica i umjetnička direktorica festivala GoEast u Wiesbadenu Gaby Babić.
Sutjeska film osnovan je 1960. s posebnom namjenom produkcije kratkih filmova. Nakon što se većina jugoslavenske dokumentarne produkcije u 50-ima još bavila tekovinama revolucije i kultom Tita, u 60-ima dolazi do skretanja ka socijalnim temama, kroz istraživanje skrivene strane jugoslavenskog društva. Sarajevska škola dokumentarnog filma (taj naziv je, kao i u slučaju Zagrebačke škole crtanog filma, estetska oznaka) proizašla je iz produkcije Sutjeska filma, kao i iz u Sarajevu vrlo žive scene filmske kritike okupljene oko časopisa Sineast.
Iako su u Sutjeska filmu djelovali neki autori povezani s crnim valom koji je oštro kritizirao tadašnje društvo (Bato Čengić, ali i Dušan Makavejev su neke od svojih dokumentaraca snimili u njihovoj produkciji), prevladavajući sentiment u filmovima Sarajevske dokumetarne škole onaj je empatije i solidarnosti s njenim junacima.
To najviše dolazi do izražaja u filmovima Vefika Hadžismajlovića, kao što su “Dva zakona” (1968.; nagrađen na Oberhausenu 1969. godine), koji progovara o sudbini djevojčica u ruralnim dijelovima Bosne. Iako ih zakon obvezuje da pohađaju školu, one ostaju kući zbog želja njihovih roditelja. “Na objedu” (1972) je pak film o nostalgiji za članovima obitelji koji su bili primorani napustiti zemlju odlazeći trbuhom za kruhom. Iako sentimentalni i melankolični, ti filmovi su i tiho optimistični; mada ulaze u intimu njihovih protagonista, istovremeno ostaju na potrebnoj distanci.
Drugi najvažniji autor škole, Vlatko Filipović, njegovao je eksperimentalniji izričaj, što se možda najviše vidi u sjajnom filmu “Hop Jan” (1967), snimljenom u bračkim kamenolomima kraj Pučišća. Radi se o filmu koji slavi ljudski rad, snagu i umijeće, a u isto vrijeme je i komentar tadašnjeg društva. To je i prvi film snimljen u bivšoj Jugoslaviji koji je uvršten u arhiv MOMA-e u New Yorku. Na programu ćemo vidjeti još jedan Filipovićev film, “U zavjetrini vremena” (1965), koji prikazuje težak život u zabačenom selu Lukovac na vrhu Bjelašnice.
Vjerojatno najradikalniji predstavnik škole bio je Petar Ljubojev, doktor sociologije kulture, čiji filmovi obiluju deadpan humorom i spotovskom upotrebom glazbe, što podsjeća na radove koji su zajedno (ili odvojeno) zakuhali Karpo Godina i Branko Vučićević. Tome u remek-djelu “Misija Ismeta Kozice” (1977), “optimističkom slikovnom isječku” o pronalaženju radnica za rad u tvornici, pridonosi i glazba Mladena Vraneševića, člana kultne Laboratorije zvuka, koji je bio i jedan od stalnih Godininih suradnika.
Program se održava u organizaciji Hrvatskog filmskog saveza, u suradnji s Javnom ustanovom Kinoteka Bosne i Hercegovine i Oberhausen Film Archiveom. Ulaz na program je 10 kuna.
“Činjenica je da su novinari svijeta naše filmove iz Sarajeva prozvali Sarajevskom školom dokumentarnog filma. Naša škola u Sarajevu je prvi put pokazala istinu o Bosni.
“Do ove generacije, kojoj srećom i ja pripadam, govorilo se samo o mašinama koje su nam falile, o javnim radovima i partizanima, a mi smo počeli govoriti o selima iz kojih smo došli. Dapače, o susjedima – da može živjeti susjed do susjeda, komšija do komšije, bez obzira na boju, vjeru, naciju, a to je potvrdilo i Sarajevo u ovom zadnjem ratu.’
– Vlatko Filipović
“Možda bi se moglo reći da je Sarajevska dokumentaristička škola nalazila inspiraciju u oporostima životne zbilje, u surovostima okoliša i pejzaža u kojima ljudi nastoje da očuvaju svoju egzistenciju, u nekoj elementarnosti čovjekove borbe za opstanak…
“Period izgradnje zemlje, čini se, nigdje nije na prostorima tadašnje Jugoslavije u tolikoj mjeri otkrio sudare tradicije sa idejama industrijalizacije i društvenog razvoja kao što je to bilo u Bosni i Hercegovini.
“Naravno, sličnih tematskih povoda bilo je i u drugim sredinama tadašnje zajedničke države, ali, desilo se, eto, da su filmski autori sarajevskog producentskog centra pokazali najviše osjetljivosti upravo prema takvoj tematici, o čemu svjedoče mnogi dokumentarci – ti uzbudljivi i autentični svjedoci drame društvenog preobražaja, pa i pobjede čovjeka nad silama prirode i socijalne zaostalosti.”
– Vefik Hadžismajlović
Izjave: Azra Salihbašić-Selimović za potrebe Obrahausen Film Festivala.
Raspored projekcija:
19 sati
Program 1 (86 minuta):
“Fasade” (1972)
- Režija: Suad Mrkonjić
- Trajanje: 8 minuta
“Stanarsko pravo lagumaša Safera” (1974)
- Režija: Petar Ljubojev
- Trajanje: 12 minuta
“Hop Jan” (1967)
- Režija: Vlatko Filipović
- Trajanje: 11 minuta
“Carski dan” (1968)
- Režija: Milutin Kosovac
- Trajanje: 14 minuta
“Na objedu” (1972)
- Režija: Vefik Hadžismajlović
- Trajanje: 9 minuta
“Penjači” (1978)
- Režija: Ranko Stanišić
- Trajanje: 13 minuta
“U kafani” (1969)
- Režija: Vefik Hadžismajlović
- Trajanje: 7 minuta
“Jedan dan Rajka Maksima” (1976)
- Režija: Zlatko Lavanić
- Trajanje: 12 minuta
20.30 sati
Razgovor s Vlatkom Filipovićem
21 sat
Program 2 (76 minuta):
“Dva zakona” (1968)
- Režija: Vefik Hadžismajlović
- Trajanje: 9 minuta
“Đurđa” (1978)
- Režija: Mirza Idrizović
- Trajanje: 11 minuta
“Misija Ismeta Kozice” (1977)
- Režija: Petar Ljubojev
- Trajanje: 22 minute
“U zavjetrini vremena” (1965)
- Režija: Vlatko Filipović
- Trajanje: 14 minuta
“Nada” (1970)
- Režija: Midhat Mutapčić
- Trajanje: 10 minuta
“Kasabe” (1970)
- Režija: Mirza Idrizović
- Trajanje: 10 minuta
