Frederick Wiseman (Boston, 1930.) možda je i najveći američki živući autor dokumentarnih filmova s karijerom dugom preko pedeset godina, popunjenom uglavnom dugometražnim dokumentarnim filmovima, bioskopskim i televizijskim, uz nekoliko izleta u vode igrano-esejističkog filmskog stvaralaštva. Cenjeni reditelj dobitnik je i počasnog Oscara, kao i brojnih nagrada na filmskim festivalima, poput Berlina, Cannesa, Venecije, Chicaga… Kao nesumnjivi majstor svog zanata, Wiseman je dobio svoje mesto i u programu “Hall of Fame – epovi dokumentarizma” zagrebačkog Dokukina KIC u okviru kojeg će sutra (četvrtak, 11.4. u 19 časova) biti prikazan jedan od njegovih ranijih filmova, “Welfare” (1975).
Reč je o tipičnom primeru Wisemanovog doku-filmskog stvaralaštva koji za temu ima neku od državnih institucija (u ovom slučaju socijalnu službu u New Yorku), čemu autor prilazi kao predani posmatrač, pritom ni u jednom trenutku ne ometajući procese interakcije službenika i klijenata međusobno te jednih s drugima. U spomenutoj komunikaciji za šalterima, stolovima i u čekaonici, autor nam metodično otkriva jedan aspekt društva, odnosno njegovog posebno ranjivog sloja, koji inače retko viđamo uživo, u onom ljudskom, životnom obliku bez posredstva medijskih izveštaja. Svi ti ljudi, kako službenici, tako i klijenti, imaju svoju priču čije nam delove na ovaj način pokazuju. Tu ne treba zanemariti ni vremensku distancu: Wisemanov film i posle gotovo 45 godina ne gubi na urgentnosti, dok posmatračima koji nisu bili svedoci tog vremena, otvara značajno pitanje o (ne)humanosti današnjeg društva u odnosu na ondašnje.
Stilski, reč je o školskom primeru opservacionog dokumentarca, premda je Wiseman skeptičan prema takvoj etiketi. One druge, poput cinema veritéa i direct cineme, pak, bez uvijanja odbija nazivajući svoj film svesnim umetničkim delom koje ne pretenduje na apsolutnu objektivnost i ultimativnu istinu. To itekako stoji jer je već i konkretan izbor teme stav sam po sebi, koji se nastavlja selekcijom snimljenog materijala za finalnu verziju filma, redosledom izloženog materijala (ne mora biti strogo hronoški) i upotrebljenih montažnih postupaka. Wisemanu, koji po pravilu sam montira svoje filmove (slučaj i s “Welfareom”), ritam i dramska struktura makar su podjednako važni kao i sadržaj. Nije teško uočiti strukturu blisku teatru u gotovo trosatnom “Welfareu”, koji je je podeljen na nekoliko dužih raskadriranih i omeđenih scena razgovora, unatoč gotovo nepostojećoj narativnoj liniji. U konačnici, svaki od tih pasaža mogu funkcionisati kao kratki film za sebe.
U portretu društvenih institucija Wiseman je na svom terenu, a “Welfare” je svakako jedan od najuspelijih autorovih filmova tog tipa. Amerikanac je i kasnije u karijeri zadržao i formu (u smislu promatranja pojedinih institucija kao inicijalne kapisle za istraživanje neke dublje teme) i društveni angažman u izboru onoga što će, gde i kako snimati. Karijeru je svejedno uspeo da razvije u različitim pravcima, pa tako s jednakom strašću posmatra probe baletne trupe (“La danse”), skuplja vibracije iz teretane (“Boxing Gym”), bavi se kulturnim i obrazovnim ustanovama poput Berkeleya (“At Berkeley”) ili njujorške javne biblioteke (“National Gallery”), kao i da pruža šire, holističke portrete pojedinih kvartova i gradova u specifičnim kontekstima poput prošlogodišnjeg filma “Monrovia, Indiana” (2018). Jedno je sasvim sigurno: Frederick Wiseman jedan je od majstora američkog i svetskog dokumentarnog filma sposoban da istovremeno sagleda širu sliku i uhvati najspecifičnije detalje onoga što nazivamo život.
