15. DokuFest, dan treći: Bubnjevi i bolesni oktobar

Iz Prizrena za Dokumentarni.net: Nikola Đoković

Ukoliko se i pomene etničko čišćenje Albanaca na Kosovu, a najčešće se to radi u politički pervertiranom srpskom diskursu koji pre svega prebrojava i privileguje naše žrtve – gotovo da ne postoji način da se sazna istorijska geneza samog procesa. Dovoljno je da se samo pogleda npr. ćirilično-srpska verzija Vikipedije, u kojoj se čitave 1990-e elegantno preskaču. Turbulentno razdoblje spominje se tek po dolasku NATO-a, pa ubrzo postaje jasno kako je Kosovo dominantno predstavljeno ne samo kao provincija bivše SFRJ, već pre svega kao trajno teritorijalno i kolonijalno pravo Velike Srbije, koja želi da izgradi apsolutni kontinuitet sa srednjovekovnim, feudalno-monarhističkim mitom o Kosovu kao svetoj zemlji. Razumljivo je onda zašto se sistematski odbija svaka istorijska kontekstualizacija nasilja nad Albancima, dok se isti žele prvenstveno predstaviti kao uzurpatori i uljezi druge vere i nacionalnosti, dakle – apsolutni Drugi.

Priča o etničkom čišćenju ne može ni biti ispričana ukoliko se ne stekne uvid u istoriju segregacije koja je najpre otpočela u mešovitim albansko-srpskim školama. S promenom političke klime 1980-tih godina, sa sve većim i učestalijim okretanjem srpske zvanične politike ka nacionalističkim pretenzijama, politika etničkog ugnjetavanja albanskog stanovništa prelama se pre svega kroz pokušaj nametanja školskog kurikuluma isključivo na srpskom jeziku. Čitav projekat nasilno sprovedenih školskih reformi eskalira separacijom albanske dece od srpske i zabranom njihovog daljnjeg školovanja.

Kosovski dokumentarac “Drums of Resistance” (2016.; ★★★★ i 1/2) Mathieu Jouffrea (Matko Bulent Paris) u formi filmskog svedočenja nudi iskaze nekoliko generacija profesora, školskih delatnika, bivših đaka, progonjenih i osuđivanih političkih aktivista; ukratko – prozor u prećutani period kosovske istorije. Film se oslanja na širi istorijski kontekst, koristeći tehniku nadovezivanja ličnih priča za stolom, što na prvi pogled izgleda kao vrlo konvencionalna tehnika naracije. Međutim, lične naracije različitih grupa dodatno se ujedinjuju oko zajedničke teme pružanja otpora nametnutoj kulturnoj politici. Film također omogućava mapiranje procesa transformacije tehnika pružanja otpora – od prvobitnog pasivnog, koji je podrazumevao formiranje čitave paralelne mreže improvizovanih škola, do širenja svesti o potrebi aktivnog uključivanja univerziteta čiji se predstavnici stavljaju na čelo građanskog protesta, sa sve radikalnijim zahtevima za potpunom autonomijom univerziteta; i konačno, čitavog društva.

Muzička matrica smeštena je unutar filma, jukstaponirana uz njegov narativni deo, dok se albanski muzičar koji naizmenično improvizuje na gitari i bubnjevima, trudi da upije i prenese akumuliranu energiju protesta. Posebno su impresivne njegove improvizacije na bubnjevima, kojima se simbolično i zatvara film, i to na sam datum proglašenja nezavisnosti Kosova. Kako se buka bubnjeva gradacijski usložnjava, pojačava se osnovna poruka filma o građanskom otporu, strategijama povezivanja, saradnje i gradualne akumulacije te ukrupnjavanja nezadovoljstva ugnjetavanog mnoštva. Kumulativno je to dovelo do prepoznavanja javne odgovornosti u nadilaženju etničkih podela i buđenju brige za generacije kojima su oduzete šanse za ravnopravno školovanje, kako bi se u nemogućim uslovima štafetno predao zvuk otpora novim naraštajima.

“5 October”

Filmovi koji tretiraju problem smrtonosne bolesti obično su ili klinički svedeni, rezervisani na praćenje postupnog gubitka vitalnih funkcija i telesno propadanje, ili nabijeni nekom vrstom patetizovanog, melodramskog slavljenja ljudskog istrajavanja uprkos svemu.

Ponekad  sadrže i jedno i drugo.

Cilj je da se bolesniku vrati aura uzdrmanog ljudskog dostojanstva, da se umirući dodatno uzdigne na pijedastal neuništivog humaniteta, uprkos svemu. “5 October” / “5. Október” (2016.; ★★★★) režisera Martina Kollara, nastao u slovačko-češkoj koprodukciji, jedan je od malobrojnih izuzetaka u tom smislu.

Film nas uvodi u verovatno poslednje mesece i dane glavnog protagoniste obolelog od retke bolesti raka lica. Procena lekara je da će s operacijom imati pedest posto šanse da preživi. Osim te uvodne dramatične scene saznanja, film ne insistira ni na kakvoj naglo stečenoj mudrosti, niti mistifikuje saznanje o bolesti kao trenutku pronađene epifanije. Kamera je uglavnom distancirana, prateći lutanje glavnog lika pod otvorenim nebom, kroz čudne napuštene pejzaže koji kao da mimikrijski podražavaju unutrašnju izolaciju, usamljenost i krajnju svedenost životnih mogućnosti.

Umesto naracije, monologa ili dijaloga, naglašene su sekvence listanja privatnog dnevnika protagoniste, koji je koliko i podsetnik šta treba uraditi u toku dana, toliko i zbirka crtica koje nas suočavaju sa stanjem pojačane anksioznosti, autoironije i humora (npr. podsećanje na važnost svakodnevnog kupanja). Činjenica da je protagonista svojevrsni egzilant, izgnanik iz života, naglašena je i načinom njegovog lutanja koji nedvosmisleno asocira na svakodnevna tumaranja tragično usamljenog beskućnika. Odlično kinematografsko potenciranje atmosfere koja vešto stapa enterijere i eksterijere u stanje duše, uz lišavanje gledalaca privilegije praćene naracije koja bi u ovom slučaju svakako štrčala kao nepotrebno opterećenje i verovatno završila u banalnosti kratkoročnih životnih pouka.