Iz Akranesa s 1. Međunarodnog festivala dokumentarnog filma u Islandu – IceDocsa, za Dokumentarni.net: Marko Stojiljković
Prvo izdanje Međunarodnog festivala dokumentarnog filma u Islandu – IceDocsa (17. – 21.7.) slavilo je diverzitet svetske dokumentaristike uz humanistički i socijalno relevantni pristup po pitanju programske selekcije, kao i ekološku misiju, vidljivu i po pitanju programiranja, odnosno organizacije i svakodnevnog festivalskog života. Isti se održavao u vrlo specifičnom ribarsko-industrijskom gradiću Akranesu na zapadnoj obali otoka, dok su projekcije priređivane u dve dvorane: jednoj staroj, ali izvrsno opremljenoj kino-sali Bióhöllin te višenamenskoj dvorani gradske muzičke škole Tónberg. U festivalskom centru svakodnevno su vođeni razgovori otvorenog tipa s prisutnim filmašima, a za uzvanike festivala (filmaše, žirante i predstavnike strane štampe) priređivan je i bogat propratni program pešačkih tura po gradu, planinarskih po obližnjim brdima, ekskurzija po unutrašnjosti zapadnog Islanda i slasnih večera u lokalnom restoranu. Sve to čini IceDocs festivalom koji je tu da ostane, pred kojim je svetla budućnost i koji već u prvom izdanju po mnogo čemu može poslužiti kao primer drugima.
Posvetimo se ipak filmskom programu podeljenom u tri takmičarske (dugi, srednji i kratki metar) i nekoliko netakmičarskih kategorija (pregled dugometražnih i kratkometražnih filmova recentne produkcije, retrospektiva najznačajnijeg islandskog autora eksperimentalnih dokumentaraca Thorgeira Thorgeirsona i posebne projekcije), uz porodični program (filmski i nefilmski) i festivalsku radionicu za mlade autore. Neki od dokumentaraca u glavnom takmičarskom programu 1. IceDocsa bili su stari znanci hrvatske i regionalne publike, poput found footage filma srpskog reditelja Mladena Kovačevića “4 godine u 10 minuta” (2018. | ★★★★) nastalog iz mini-DV snimaka alpiniste Dragana Jaćimovića za vreme svoje ekspedicije na Mount Everest. Kovačević je na raspolaganju imao samo ograničeni audiovizuelni materijal kvalitete daleko od idealne, odnosno Jaćimovićev lični dnevnik s puta, dok su autorove intervencije koje je vršio skupa s montažerkom Jelenom Maksimović i dizajnerom zvuka Jakovom Munižabom, bile dozirane radi očuvanja autentičnog materijala.
Drugi film znan zagrebačkoj publici (JFF Zagreb) na programu IceDocsa, “Hamada” (2018. | ★★★★) Španca Eloya Domingueza Serena prati život unutar alžirskog izbegličkog kampa nastanjenog zaboravljenim narodom Sahrawi, koji su izgubili svoju zemlju najpre španskom kolonizacijom Zapadne Sahare, zatim i dekolonizacijskom okupacijom od strane marokanske i mauritanske vojske. Svakodnevica kampa teče predvidljivim tokom besposlice, beznađa, dangubljenja i snova o emigraciji u Španiju ili Francusku, ali Seren temi pristupa s darom da u crnom scenariju pronađe komadiće humora i na njima insistira.
Pobednički film festivala, “Bruce Lee i razbojnik” / “Bruce Lee and the Outlaw” (2018. | ★★★★) delo je amatera, holandskog fotografa Joosta Vandebruga koji je u svet dokumentaristike ušao slučajno, prateći grupu bukureštanske dece ulice za svoj foto-projekat. Kralj beskućnika zvani Bruce Lee samog sebe vidi kao proroka, policija njega pak kao običnog kriminalca (narko-diler i svodnik). Ovog muškarca u svojim četrdesetima najlakše se može otpisati kao frika, ali on na svoj način brine o uličnoj deci i životinjama na nesvakidašnjoj lokaciji napuštenih tunela oko glavne železničke stanice. Odmetnik, odnosno Hajduk je dečak Nicu, siroče navučeno na improvizovanu drogu i s dijagnozom HIV-a. Vandeburg ga kao glavnog protagonista prati u formativnim godinama – od dvanaeste do osamnaeste. Treći lik je socijalna radnica Raluca koja Nicua uzima pod svoje radeći van sistema i podrške zvaničnih institucija. Na žiri je osim sirovog talenta holandskog reditelja da uhvati konkretnu situaciju, snažan utisak ostavila i njegova humana etičnost u smislu doziranja intervencija u sam film i događaje pred kamerom.
Posebno priznanje žirija pripalo je, po našem mišljenju, zanatski ipak superiornijem filmu “Honeyland” / “Medena zemja” (2019. | ★★★★ i 1/2) makedonskih autora Tamare Kotevske i Ljubomira Stefanova, koji od svoje premijere na Sundance Film Festivalu žanje nagrade po svetskim dokumentarnim festivalima, pa je za očekivati ulazak zemlje meda i na ovogodišnji oskarovski popis. Film počinje kao klasičan opservacioni dokumentarac koji prati jadnu od poslednjih sakupljačica divljeg meda Hatidže i njen život s ostarelom majkom u zabačenom selu bez struje i tekuće vode, da bi se od polovine premetnuo u ogled o kapitalizmu, tržištu i prodoru industrijskog principa na teritoriju zanatskog. Razlog tome je dolazak porodice nomadskih stočara u selo i njihove posledične odluke koje donose – jedna za drugom katastrofalne, kako za njih tako i za okruženje u kojem deluju. Sjajno snimljen kamerom Samira Ljume i Fejmija Dauta, “Honeyland” je efektan film kojem ne odmaže čak ni potencijalna nameštenost zbog uklapanja u određene dramaturške kalupe sukoba. Reč je o dokumentarcu koji vrlo bistro i jasno izlaže svoju poentu, ne dehumanizirajući pritom ni svoje antijunake.
Srednjemetražna konkurencija brojala je pet naslova najrazličitijih tema, od izbegličke krize (“Azadi” belgijskog reditelja Sama Peetersa), preko priče o duhovima i poremećenim porodičnim odnosima (pobednik konkurencije, “Haunted” u režiji Norvežanina Christiana Einshøja), pa do socijalnog i etničkog inženjeringa u poljskom gradu burne, predominantno židovske istorije Bjalistoka u filmu “Remapping the Origins” (2018. | ★★ i 1/2) austrijskog reditelja Johannesa Gierlingera, alternativnog poliamoričnog i neo-hippie nomadskog životnog stila u filmu “Caravan Dreaming” (2019. | ★★) mladog švedskog autorskog trojca Max Karlsson, Marcus Ljung i Victor Merell te alternativnog pristupa fudbalskom treningu u sezoni za pamćenje kluba Östersund sa severa Švedske u dokumentarcu “The Comfort Zone” (2019. | ★★★★) Šveđanina Thomasa Reckmanna.
Gierlingerov film, nažalost, ne uspeva da važnu temu Holokausta i njegovih dugoročnih posledica uzdigne na nivo iznad autorovih ličnih opservacija i razmišljanja, u pravcu nečeg univerzalnog. Karlsson, Ljung i Merell, pak, svojim filmom nude tek eksploataciju u emotivnom smislu i parazitiranje u nekom širem socijalnom. “The Comfort Zone” je, međutim, idealan film za opuštanje, zabavu i osećaj trijumfa u najboljem svetlu sportskih dokumentaraca. Prikazane alternativne trening-metode ne podrazumevaju samo sport, već i učešće u društvenim i umetničkim akcijama – u šampionskoj sezoni to je performans koji spaja hip-hop i tradicionalno laponsko yoikanje. One nisu prikazane u filmu radi humorne intervencije, već nose i dublju angažirajuće-humanističku poruku.
Od revijalnog dela dugometražnih filmova, takođe smo videli neke dobro poznate naslove (ZagrebDox), poput hrvatskog dokumentarca “Dani ludila” (Restart / Petra Pan Film Production; 2018. | ★★★ i 1/2) Damiana Nenadića, priču o ljudima s psihičkim poteškoćama koji pokušavaju opstati u društvu punom predrasuda i “Sanjala sam” / “I Had a Dream” / “Avevo un sogno” (2018. | ★★★ i 1/2) Italijanke Claudije Tosi o političkom svetu iz ugla dveju političarki. Drugima smo, pak, posvetili posebne tekstove, u slučaju dokumentarnih filmova “Exit” (2018. | ★★★) Norvežanke Karen Winther i “Hail Satan?” (2018. | ★★★★) Amerikanke Penny Lane.
Obilje naslova bavilo se najrazličitijim humanim i društvenim temama, ali najpolitičniji film u selekciji, “Factory of Lies” / “Løgnefabrikken” (2018. | ★★★) Danaca Jakoba Gottschaua i Antona Breuma, ostao je tek na nivou solidnog televizijskog ekspozea na temu farmi trolova koje uredno gaji ruska država preko sebi bliskih kontroverznih biznismena. Iste se koriste na najrazličitije načine u obračunu ne samo s vladama zapadnih država, već i sa samom idejom liberalne demokratije. Osim par specifičnih primera razotkrivanja, film ne donosi naročite nove spoznaje.
U posebnim programskim slotovima prikazani su i muzički dokumentarac “Almost Fashionable: A Film About Travis” (2018. | ★★★) Britanca Frana Healyja, manje ili više klasičan muzički dokumentarac pogodan za širu, ne nužno festivalsku publiku, te još jedan dobro poznat naslov “Slatko od Ništa” (Dribbling Pictures / Anti-Apsurd / La Bête; 2018. | ★★★★) Srbina Borisa Mitića u kojem verse u pozadini kolažnih snimki svojim prepoznatljivim glasom čita Iggy Pop.
Ukoliko je diverzitet bio primarni cilj islandskih organizatora, IceDocs je u tom slučaju sasvim uspeo festival kojem ćemo se, nadamo se, vraćati i u narednim godinama; zbog programa, odnosa prema gostima i filmovima, kao i zbog unikatnosti vremena i mesta, a posebno njihove kombinacije. Uspelo premijerno festivalsko izdanje, bez ikakve sumnje.
