Identitet je uvek, samo i isključivo stvar izbora, a ne nekakvih egzaktnih faktora koji ga predodređuju bez angažmana pojedinačne osobe. U svom filmu “Rodbina” / “Close Relations” / “Rodnye” (2016) propitivanjem svog identiteta na uzorku vlastite familije u uslovima krize i ukrajinskog građanskog rata, u rasponu od godinu dana bavi se rusko-ukrajinski dokumentarista Vitalij Manski koji je kao pronicljivi promatrač i artikulisani kritičar diktatorskih praksi kod kuće u Rusiji, ali i vani, kao na primeru Severne Koreji u filmu “Ispod sunca” / “Under the Sun” / “V luchakh solnca” (2015), sebi već osigurao status jednog od najintrigantnijih i najprovokativnijih dokumentarista današnjice.
Na samom početku filma koji 2.11. dolazi u hrvatska kina, gledajući staru porodičnu fotografiju i objašnjavajući rodbinske veze i etničko poreklo ljudi na slici, reditelj postavlja pitanje kako litvanska Poljakinja (baka, odnosno autorova prabaka na slici) postaje Ukrajinka, pritom verovatno više propitujući vlastite korijene i pripadnost Ukrajini (rođenjem), odnosno Rusiji (čije je državljanstvo u tom trenutku posedovao i gde je živeo i radio celog svog odraslog života). Manski u majčin stan u rodnom Lavovu, koji se nalazi na severozapadu Ukrajine, na samoj granici s Poljskom, dolazi u vreme prvih ukrajinskih predsedničkih izbora nakon događaja na Maidanu. Istorijski gledano, radi se o multikulturalnom gradu s uplivima austrougarskog, poljskog, sovjetskog, ruskog i ukrajinskog, a koji je usled starog političkog spina proglašen centrom ukrajinskog nacionalizma i fašizma.
U toku narednih godinu dana koje povremeno beleži grafikom pri dnu ekrana, Manski će posetiti još i sve svoje tetke sa slike i njihovu raštrkanu familiju po različitim ukrajinskim lokacijama, od Lavova i Kijeva, preko Odese do tačaka konflikta – Sevastopolja na Krimu i Donjecka na istoku zemlje. Iako dele deo genetskog porekla i maternji jezik (ruski), njihova politička opredeljenja i identiteti umnogome su obojeni svojim životnim sredinama i tamošnjim dominantnim narativom. Disfunkcionalnost novog poretka na temeljima individualnih perspektiva nastalih usled onih kolektivnih, najbolje objašnjava metafora lokalnog fudbalskog kluba u rođakovom gradu na Krimu, koji se ne može takmičiti ni u jednoj ligi. Na kraju balade, Manski neće biti ništa pametniji u smislu otkrivanja neupitne istine, već će celu situaciju opisati kao ličnu tragediju.
U kadrovima unutar stanova svoje rodbine, u pravilu je uključen barem jedan televizor, i to na kanalu s vestima, bilo s ukrajinske, bilo sa pro-ruske strane. Dvojica njegovih rođaka sazreli su za odlazak u vojsku, što za njih znači odlazak u rat. Familija iz Donjecka još uvek se živo seća zločina pronacističkih banderovaca s kojima uspoređuje sadašnju ukrajinsku vojsku, dok ona iz Lavova tvrdi kako u životu nije videla nijednog živog banderovca, iako njihov gradski trg nosi ime nacističkog kolaboratora Stepana Bandere. Ovo su samo neki od detalja koje Manski smatra presudnim u celom identitetskom apsurdu s nasilnim posledicama. Njegova perspektiva je izuzetno lična i poštena (samom sebi služi kao narator, a povremeno se i pojavljuje u kadru), ponekad u svemu nalazi i dozu humora (kao kad majka odustaje od glasanja jer je otišla na pogrešno biračko mesto ili kad obilazi vilu koju je bivši predsednik Janukovič sagradio od tuđeg novca), ali nije preterano lirska i sentimentalna, niti ima pretenzije otkriti neku univerzalnu istinu. Sve je to upareno s vrlo diskretnim stilom i kadrovima koji će otkriti lepotu, ružnoću ili apsurd, kao i kontakt onoga što se percipira kao normalan život ili vanredno stanje. Svaki Manskijev kadar je slojevit i nastudiran, i u filmu se nalazi s dobrim razlogom, što se može primeniti i na dizajn zvuka te upotrebu muzike.
Opet, može li se priča o ratu i društvenom rascepu iz perspektive jedne familije ispričati u nešto ispod dva sata filma? Odgovor je potvrdan, ali slika koju ćemo dobiti samo je delić mnogo šire slagalice.
